کوه دماوند بلند ترین کوه ایران است. قله دماوند جزئی از رشته کوه البرز محسوب می شود و از نظر تقسیمات کشوری در بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است. دماوند 5610 متر ارتفاع دارد که در گذشته به اشتباه 5671 متر عنوان می شد. این کوه یک آتش فشان خاموش است و به نظر دیگر فوران نخواهد کرد. دماوند زیبایی خاصی دارد که به دلیل شکل مخروطی کامل آن است و همچنین به واسطه تفاوت ارتفاع قابل توجه با نقاط اطراف خود بسیار به چشم می آید. در کوهپایه های دماوند می توان پوشش گیاهی فوق العاده زیبایی را مشاهده کرد به گونه ای که در هنگام بهار و شکفتن گل ها، دشت های اطراف دماوند با فرشی از گل های سرخ رنگ پوشیده می شوند که در ترکیب با قله که با برف پوشیده شده زیبایی فوق العاده ای دارد.

کوه دماوند قله ای مرتفع در 70 کیلومتری شمال تهران و 70 کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده است. این کوه بلندترین قله در خاورمیانه و دومین آتشفشان بلند قاره آسیاست. کوه دماوند آخرین بار حدود 7300 سال پیش فوران کرد و بعد از آن تاکنون هیچ فورانی نداشته است. به عقیده برخی دماوند یک آتشفشان غیرفعال شده است اما برخی نیز به دلیل وجود بخارهایی که از دهانه آن بلند می‌شود آن را آتشفشانی فعال می‌دانند.

کوه دماوند

در بسیاری از شعرهای ایرانی به این زیبای سفید پوش اشاره شده است و عظمت آن توسط شاعران یادآوری گشته. در شعر ملک‌الشعرای بهار شاعر به این کوه اشاره کرده و گفته است:

ای دیو سپید پای در بند!

ای گنبد گیتی! ای دماوند!

از سیم به سر یکی کله خود

ز آهن به میان یکی کمر بند

در این شعر می‌توان به وجود برف همیشگی بر روی قله این کوه پی برد که شاعر آن را دیو سپید می‌خواند.

تاریخچه دماوند

کوه دماوند در دوران هولوسین یعنی دوره چهارم زمین‌شناسی ایجاد شده است. در زمان آشوریان این کوه بخشی از سرزمین مادها بوده است و در کوهپایه‌های آن زندگی می‌کردند. امروزه در کوهپایه‌های دماوند تعداد زیادی گور ماقبل تاریخ وجود دارد و فرمانروایی‌های بسیاری در این منطقه حکمرانی کردند. نامگذاری دماوند نیز به این صورت انجام شده است که در آن زمان آوند معنی دارا بودن می‌داده است و دم به معنای بخار بوده است که از کنار هم گذاشتن این دو کوه دماوند یعنی کوه دارای بخار ساخته شده است. گذشتگان احتمالا به دلیل آتشفشانی بودن این کوه این نام را برای آن برگزیدند.

موقعیت جغرافیایی

همانطور که گفتیم، قله بلند و مرتفع ایران دماوند در رشته کوه البرز و جنوب دریای مازندران خودنمایی می‌کند. از نظر تقسیمات استانی این قله مرتفع متعلق به استان مازندران است. باد و طوفان در روزهای زمستانی همواره در کوهپایه های دماوند می وزد. کوهنوردان زیادی در ایام مناسب سال به این قله سفر می کنند. در روزهای سرد سال تمام قله دماوند پوشیده از برف است و طوفان بسیاری برپا می شود. کوهنوردان حرفه‌ای اواسط خرداد تا تیر را برای سفر به این قله‌ی مرتفع انتخاب می‌کنند.

پوشش گیاهی قله دماوند

در دنیا برخی از گیاهان تنها در ارتفاعات زیاد رشد می کنند. قله دماوند نیز به سبب همین ارتفاع گیاهان بسیار ارزشمندی دارد که در دنیا معروف و شناخته شده است. در کتاب‌های گیاه‌شناسی مختلف به این گیاهان اشاره شده است. گیاهان ارزشمندی مثل پیرگیاه دماوندی، زنگوله‌ای دماوندی، پیرگیاه دماوندی و ... از جمله آن‌ها هستند. در فصول مشخصی از سال فرشی از مخمل قرمز رنگ دماوند را دربرمی‌گیرد. این فرش قرمز گل‌های شقایقی هستند که در دامنه قله زیبا و شگرف دماوند می‌رویند و منظره‌ای بی بدیل ایجاد می‌کنند.

دماوند زیستگاه غنی

کوه دماوند طوری در موقعیت جغرافیایی خود جای گرفته است که از شمال به جنگل و از جنوب به کوهستان متصل است. از این رو زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانداران است. به طور کلی حیوانات بسیاری در این منطقه مشاهده شده‌اند از سگ و گرگ گرفته تا روباه و شغال و خرس که در غرب و شمال آن دیده شده است. به سبب وجود پوشش گیاهی ارزشمند که درباره آن صحبت کردیم. این منطقه دارای جانورانی گیاهخوار است که این محل را برای زیست خود انتخاب کرده‌اند. حیواناتی نظیر خرگوش، آهو، میش، گراز و ...

گونه‌های مختلفی از خزندگان و پرندگان نیز در این منطقه یافت شده است که هرکدام در نوع خود بی‌نظیرند. پرندگانی با انواع شکارچی و غیر شکاری مثل تیهو، کبک، دارکوب، جغد و ... از گونه‌هایی هستند که در این منطقه زندگی می کنند.

تعدادی از جاذبه های کوه دماوند

کوه دماوند به سبب پوشش گیاهی، ارتفاع و آب و هوای آن علاوه بر اینکه خود جاذبه‌ای بی نظیر است، دارای جاذبه های دیگری نیز هست. تعدادی از آبشارهای موجود در این کوه را باهم بررسی می‌کنیم.

آبشار لار

قله دماوند در کوهپایه ی خود دشتی زیبا به نام لار دارد. این دشت از شمال تا شهرستان های استان مازندران مثل نور کشیده شده است و از دیگر جهات نیز وسعت زیادی دارد. این دشت به عنوان پارک ملی ایران نیز شناخته شده و محافظت می شود. آبشار لار در نزدیکی ملک چشمه لار و در دره‌ی جوان و زیبای برف تنگه واقع شده است که زیبایی بی‌نظیری را به چشمان بینندگان هدیه خواهد داد.

آبشار یخی

آبشار دیگری که در ارتفاع 5100 متری دماوند و در قسمت جنوبی آن واقع شده است. این آبشار زیبا به دلیل محل قرارگیری آن در بیشتر روزهای سال یخ‌زده است. در بعضی از روزهای تابستان که ممکن است دمای هوا تعدیل شود قسمت‌هایی از برف و یخ این آبشار آب شده و راه آب کوچکی ایجاد می‌شود.

یخچال های دماوند

به طور کلی یخچال‌های اطراف دماوند را می توان به دو دسته تقسیم کرد. یکی یخچال‌های شمالی و شمال شرقی دماوند و دیگری یخچال‌ها و برف چال‌های اطراف آن، که چند نمونه از آن‌ها را در این نوشتار بررسی می‌کنیم.

یخچال یخار

این یخچال در شمال‌شرقی دماوند قرار دارد. شیب بسیار تندی دارد و می‌توان آن را یخچالی معلق به حساب آورد. قندیل‌های یخی بسیاری از این یخچال آویزان است که برخی از آن‌ها بسیار عظیم و بلند هستند و گاه تا 50 متر طول دارند.

سیوله و دوبی سل

یکی از یخچال‌هایی که در شمال‌شرق دماوند واقع شده است سیوله نام دارد. مساحت آن حدود 1 کیلومتر مربع است و عرض متوسط 450 متر مربع را شامل می‌شود. یخچال دوم در این منطقه دوبی سل نام دارد. در جبهه شمالی و مساحتی بالغ بر 7/0 کیلومتر مربع را اشغال کرده است.

ارتفاع کوه دماوند

در برخی منابع ارتفاع کوه دماوند با اعداد مختلف نشان داده شد و هر یک باهم اختلافات جزئی دارند. سایت ملی آمار ایران ارتفاع آن را 5610 متر ذکر کرده است. برخی منابع دیگر این ارتفاع را 5670 متر ذکر کرده اند. در برخی دایره المعارف ارتفاع های مختلفی برای آن ذکر شده که بیشترین آن را 6400متر می‌دانند. دماوند دوازدهمین قله جهان از نظر ارتفاع نسبی است. ارتفاع نسبی دماوند 4661 متر است که با اندازه‌گیری ارتفاع یک قله با بست ترین دره حساب می شود.

کوهنوردی و سفر به دماوند

سابقه دور و درازی برای سفر به قله دماوند و کوهنوردی در آن وجود دارد. در سفرنامه‌های قدیمی به سفر کوهنوردان به قله‌ی این کوه اشاره شده است. نخستین صعود که به این قله انجام شد در سال 1837 و توسط تیلر تامسن که کوهنوردی باسابقه بود انجام شد. پس از آن یک ایرانی به نام محمد صادق خان قاجار توسط گروهش در سال 1857 به قله این کوه رسیدند. این صعود ها همگی راهی بود برای اینکه نشان دهد می‌توان به این قله‌ی زیبا و عظیم صعود کرد و از این صعود لذت برد. از آن زمان بود که کوهنوردان شروع به صعود به کوه دماوند کردند.

رسیدن به دماوند

برای رسیدن به قله دماوند چند مسیر وجود دارد که مسیر جنوبی این قله از بقیه شناخته شده تر است. یکی از مسیرهایی که از دیگر مسیرها راحت‌تر است و از رینه و پلور می‌توان به آن رسید. این مسیر جنوبی به مسجدی به نام صاحب الزمان و منطقه‌ای به نام گوسفندسرا می رسد. این منطقه در ارتفاعی بالغ بر 3000 متر قرار دارد. در ادامه این مسیر به بارگاه سوم می‌رسید و پس از آن با عبور از آبشار یخی که قبل از این به آن پرداختیم به تپه گوگردی می‌رسیم و پس از آن با شیبی تند به سمت قله دماوند می‌رسیم.

بهترین زمان

صعود به قله دماوند اصلا آسان نیست. برای صعود به آن باید با گروه‌های حرفه‌ای کوهنوردی همراه شد، همچنین به دلیل آب و هوای به‌خصوص آن در تمام فصول سال تجهیزات تخصصی کوهنوردی برای این مسیر بسیار ضروری است. بهترین زمان که می توانید با اطمینان بیشتر به این کوه سفر کنید بین خرداد تا شهریور است. در فصول دیگر سال قله دماوند خطرناک است و برای صعود مناسب نیست.

روز ملی کوه دماوند

این کوه به قدری مهم و باارزش است که روز مهمی در تقویم ایران به آن اختصاص دارد. سیزدهم تیرماه در ایران روز ملی دماوند نام دارد. در سال 1381 این منطقه زیر نظر سازمان حفاظت از محیط زیست درآمد.

در آخر...

قله دماوند نمادی برای ایران و در فرهنگ و تاریخ ایران جای دارد. همچنین به عنوان اولین اثر ملی ایران ثبت شد. این قله را می‌توان مظهر شکوه، عظمت و ایستادگی دانست. قله‌‌ی سفید پوشی که همواره زیبایی خود را به رخ می‌کشد و علاقه‌مندان را به سمت خود جذب می‌کند.